روش تحقیق در حقوق
لغوی : تبیین ،معرفت ، دانش
مفهوم علم :
اصطلاحی :در معانی مختلفت توسط دانشمندان تعریف شده است که براساس نقش علمو وظیفه وهدف آن تعاریف متعدد ارائه شده است.لونی یا حضوری ، نظری (ریاضیات و فلسفه …)، حافظه ای مرتبط با حافظهتقسیمات علوم عملی (اخلاق و سیاست و اقتصاد) تخیلی مرتبط با تخیلاکتسابی یا حصولی ، شعری(شعر و خطبه و جدل) عقلی مرتبط با عقلانتزاعی (ریاضی و منطق)نیمه انتزاعی و نیمه عینی (مکاتب فیزیک و شیمی )عینی (ستاره شناسی یا نجوم و زیست شناسی و حقوق)و آخرین تقسیم بندی براساس موضوععلوم انسانیعلوم تجربی زیست شناسی – عمرانعلوم ریاضی و هندسی – رایانهعلم حقوق غالبا در شاخه های علوم انسانی (عام) – علوم اجتماعی (خاص) قرار دارد.
تلفن مشاوره 09373905862
روش تحقیق
روش تحقیق براساس هدف پژوهش‌ها به پژوهش‌های بنیادی و کاربردی تقسیم می‌شوند. لذا پژوهشگران معتقد هستند، پژوهش‌ها براساس هدف به سه دسته تقسیم می‌شوند: تحقیق بنیادی، تحقیق کاربردی و تحقیق و توسعه. با عنایت به توضیحات زیر می‌توان گفت تحقیق و توسعه خود یک نوع تحقیق کاربردی است.
– تحقیق بنیادی: پژوهشی است که به کشف ماهیت اشیاء پدیده‌ها و روابط بین متغیرها، اصول، قوانین و ساخت یا آزمایش تئوری‌ها و نظریه‌ها می‌پردازد و به توسعه مرزهای دانش رشته علمی کمک می‌نماید. هدف اساسی این نوع پژوهش تبیین روابط بین پدیده‌ها، آزمون نظریه‌ها و افزودن به دانش موجود در یک زمینه خاص است. تحقیق بنیادی می‌تواند نظری یا تجربی باشد. تحقیق بنیادی نظری از روشهای استدلال عقلانی و قیاسی استفاده می‌کند و بر پایه مطالعات کتابخانهای انجام میشود. تحقیق بنیادی تجربی از روشهای استدلال استقرائی استفاده می‌کند و بر پایه روشهای میدانی انجام میشود.
– تحقیق کاربردی: پژوهشی است که با استفاده از نتایج تحقیقات بنیادی به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، روش‌ها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع انسانی انجام میشود. هدف تحقیق کاربردی توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. در اینجا نیز سطح گفتمان انتزاعی و کلی اما در یک زمینه خاص است.
دسته بندی روشهای تحقیق بر اساس نحوه گردآوری داده‌ها
پژوهش‌ها براساس نحوه گردآوری داده‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند: تحقیق توصیفی و تحقیق آزمایشی۱- تحقیق توصیفی یا غیر آزمایشیتحقیق توصیفی یا غیر آزمایشی شامل ۵ دسته است: پیمایشی، همبستگی، پس رویدادی، اقدام پژوهی، بررسی موردی
۱-۱ تحقیق پیمایشی[۱]
در این نوع تحقیق هدف بررسی توزیع ویژگیهای یک جامعه است و بیشتر تحقیق‌های مدیریت از این نوع می‌باشد. در پژوهش پیمایشی پارامترهای جامعه بررسی می‌شوند. در اینجا پژوهشگر با انتخاب نمونه ای که معرف جامعه است به بررسی متغیرهای پژوهش می‌پردازد. پژوهش پیمایشی به سه دسته تقسیم میشود: ۱-۱-۱ روش مقطعی[۲] : گردآوری داده‌ها درباره یک یا چند صفت در یک مقطع زمانی خاص. برای مثال بررسی میزان علاقه دانشجویان سال اول دبیرستان به ادامه تحصیل در یک رشته خاص
۱-۱-۲ روش طولی[۳] : در بررسی پیمایش طولی، داده‌ها در طول زمان گردآوری شده تا رابطه بین متغیرها در طول زمان سنجیده شود. برای مثال «سیر تحول ثبت نام دانشجویان دختر در دوره‌های تحصیلات تکمیلی» یا «بررسی تحول مهارت‌های زبان فارسی پایه اول تا پنجم ابتدائی». تحقیقات تحولی که به بررسی روندها و تحول پدیده‌ها در طول زمان می‌پردازند از این دسته هستند. ۱-۱-۳ روش دلفی[۴] : جهت بررسی دیدگاه‌های یک جمع صاحب نظر در مورد یک موضوع ویژه می‌توان از این تکنیک استفاده کرد. مانند «بررسی دیدگاه اساتید دانشگاه در باره یک طرح جدید آموزشی»
۱-۲ تحقیق همبستگی[۵]
در این نوع تحقیقات رابطه میان متغیرها بر اساس هدف پژوهش تحلیل می‌گردد. در تحقیقات همبستگی اگر هدف پیش بینی متغیرهای وابسته بر اساس متغیرهای مستقل باشد به متغیر وابسته متغیر ملاک و به متغیر مستقل متغیر پیش بین گویند. همچنین وجه تمایز تحقیق همبستگی با تحقیق آزمایشی در این است که در اینجا متغیرهای مستقل دستکاری نمی‌شوند. براساس هدف به سه دسته تقسیم میشود:۱-۲-۱ همبستگی دو متغیری: هدف بررسی رابطه همزمانی متغیرها است به عبارت دیگر میزان هماهنگی تغییرات دو متغیر است. در بیشتر تحقیقات همبستگی دو متغیری از مقیاس فاصله ای با پیش فرض توزیع نرمال و محاسبه ضریب همبستگی پیرسون استفاده میشود. مثال: رابطه اسناد ثبات و مرکز علیت با موفقیت در عملکرد۱-۲-۲ تحلیل رگرسیون: در تحلیل رگرسیون هدف پیش بینی یک یا چند متغیر ملاک براساس یک یا چند متغیر پیش بین است. اگر هدف بررسی یک متغیر ملاک از یک متغیر پیش بین باشد از رگرسیون ساده استفاده میشود. اگر بررسی یک متغیر ملاک براساس چند متغیر پیش بین باشد از رگرسیون چندگانه[۶] استفاده میشود. اگر همزمان چند متغیر ملاک براساس چند متغیر پیش بین بررسی شود از رگرسیون چند متغیری[۷] استفاده میشود.۱-۲-۳ تحلیل کوواریانس: در برخی بررسی‌ها هدف بررسی مجموعه ای از همبستگی‌های دو متغیر، متغیرها در جدولی به نام ماتریس همبستگی یا کوواریانس است که با پیشرفت در زمینه نرم افزارهای آماری میسر شده است. تحلیل عاملی و حل معادلات ساختاری از این دسته هستند.
۱-۳ تحقیق پس رویدادی[۸]
به تحقیق پس‌رویدادی تحقیق علی-مقایسه‌ای نیز گویند. تحقیق پس‌رویدادی به تحقیقی گفته میشود که پژوهشگر علت احتمالی متغیر وابسته را مورد بررسی قرار می‌دهد. چون متغیر مستقل و وابسته در گذشته رخ داده اند لذا این نوع تحقیق غیر آزمایشی را تحقیق پس رویدادی می‌گویند.
۲- تحقیق آزمایشی
تحقیق آزمایشی به دو دسته تقسیم میشود: تحقیق تمام آزمایشی و تحقیق نیمه آزمایشیدر بیشتر پژوهش‌های علوم انسانی نظر به اینکه هدف اصلی از انجام پژوهش بررسی یک موضوع به روش میدانی است می‌توان گفت پژوهش مذکور از نظر هدف در حیطه پژوهش‌های کاربردی می‌باشد. از سوی دیگر با توجه به اینکه در این پژوهش از روشهای مطالعه کتابخانه ای و نیز روشهای میدانی نظیر پرسشنامه استفاده شده است، می‌توان بیان کرد که پژوهش حاضر بر اساس ماهیت و روش گردآوری داده‌ها، یک پژوهش توصیفی-پیمایشی است.روش تحقیق مجموعه‌ای از قواعد، ابزارها و راه‌های معتبر و نظام‌یافته برای بررسی واقعیت‌ها، کشف مجهولات و دستیابی به راه‌حل مشکلات است. (بشیری نسب، ۱۳۸۷)
بر اساس هدف تحقیقات علمی را می‌توان به دو گروه بنیادی و کاربردی تقسیم کرد:
در این تحقیق با توجه به اینکه هم جنبه کاربردی دارد و هم جنبه مبنایی، از لحاظ نوع هدف، کاربردی و از لحاظ نوع روش توصیفی- پیمایشی است. ابزارهای این تحقیق در بخش جمعآوری اطلاعات بصورت مطالعات میدانی است. برای تحلیل اطلاعات از روش مصاحبه ای و جهت تست مدل از مطالعه موردی استفاده شده است.بر اساس هدف تحقیقات علمی را می توان به دو گروه بنیادی و کاربردی تقسیم کرد:
نظریه
جایگاه نظریه در تحقیق : هدف از تحقیق علمی جبری جز ایجاد وانشای نظریه و اصولی آن نیست.مفهوم نظریه : مجموعه ای از تعریف ها یا پیشنهادات درباره تعدادی متغیر به هم پیوسته که بعد منظم و موونی از وقایع و پدیده هایی که در اثر این همبستگی به وجود می آیند ارائه می دهد۱- موضوع آن پیشنهاد درباره تعدادی متغیر به هم پیوسته است¬ اگر حسن درس بخواند در کنکور قبول می شود.ارکان تعریف ۲- بعدی منظم از به هم پیوستگی متغیرها نشان می دهد.۳- نحوه وقوع پدیده ها و وقایع را توضیح می دهد¬ آب در ۱۰۰۰ جوش بگیرید.
- بیانگر ماهیت یا رابطه علت و معلولی پدیده ها ومتغیرها است.
- از ترکیب یک سری قضایا و قوانین و مفاهیم به هم پیوسته حاصل می شود.
- قدرت آینده نگری دارد.
اوصاف نظریه علمی ۴- توانایی آزمون سخت و ارزیابی لازم را داشته باشند تا ارزش خود را حفظ کنند.۵- نظریه باید چهارچوب مناسبی را برای تحقیق ارائه دهد (انتخاب مسئله و پردازش وتدوین و…)۶- نظریه نباید با سایر نظریه های مورد تائید و شناخته شده تعارض داشته باشد.مفهوم = آنچه پژوهشگر به دنبال آن می رود- یک بیانیه – پیشنهاد آزمایش واقعی درباره نحوه روابط متغیرهاتعریف علمی : فرضیه عبارت است از حدس یا گمان اندیشه مندانه درباره ماهیت،چگونگی وروابط بین پدیده ها،اشیاء و متغیرها و پژوهشگر را در تشخیص نزدیک ترین ومحتمل ترین راه برای کشف مجهول کمک می نماید.۱- مفهوم : یک تصور ذهنی یا حدسی یا احتمالی که محقق موقتاً آنرا می پذیرد.فرضیه تحقیقانواع جهت دار: (کارآیی دانشجوی محقق بهتر از دانشجوی غیرمحقق است )۲-اقسامبدون جهت : (بین کارایی دانشجوی محقق و غیرمحقق تفاوت یا رابطه وجود داردفرضیه صفر – وجود هرگونه رابطه را رد می کند¬ کارآیی دانشجوی محقق و غیرمحقق مساوی است.
- فرهنگ وآداب و عرف
- علم وآگاهی از موضوع
منابع تهیه فرضیات :
- تجربه شخصی
- خیال وحدس و گمان
فرق فرضیه و نظریه :
- نظریه مشتمل برقضایای کلی وعمومی است .
- فرضیه مبنی برموضوع ومسئله تحقیق است .
نقشه فرضیه در تحقیق :
- به یافتن نظم و ترتیب در بین وقایع واستنتاج کمک می کند.
- جهت کلی را به پژوهشگر مشخص می کند.
- مطالعه منابع جهت دار می شود.
- ایجاد حساسیت در مسایل مهم تحقیق .
- باعث درک بهتر مسئله وکشف ابزار و تغییر اطلاعات می شود.
- روشن ومشخص و ساده و قابل فهم
- تعریف شده
- جمله خبری (نه انشایی) و در قالب به نظر می رسد.
- قدرت تبیین حقایق را داشته باشد.
- جهت پژوهش را مشخص کند.
- قابلیت آموزش را داشته باشد تا بتوان صحت وستم آنرا از طریق علم کشف کرد.
- قابلیت حذف حقایق غیرمرتبط با موضوع تحقیق را داشته باشد.
- بیانگر پاسخ مسئله تحقیق باشد.
- با قوانین مسلم عملی تعارض نداشته باشد.
- از مفاهیم ارزشی مثل ایده آل است یا بسیار عالی است استفاده نشود.
تحقیق
مفهوم : مصدر از باب تفعیل – حقیقت امری را کشف کردن- بازجوی – رسیدگی و حقیقت یابی . فعالیت منظم ومدون با هدف کشف وگسترش علم و حقیقت یا کشف حقیقی مجهول یا مجمل که به روش خاصی از طریق جستجو به دست می آید.
خصوصیات یک تحقیق علمی :
- برخورداری از تشریفات خاصی – ارزیابی مسئله ¬ طرح تحقیق مناسب (تعریف مسئله فرضیه ها – روش گردآوری اطلاعات وتجزیه وتحلیل آنها) ¬ تدوین گزارش تحقیق¬ انتشار
- توسعه قلمرو معرفت ¬ مطلب تازه ای را کشف و ارائه کند یا مطالب قبلی را تجزیه وتحلیل و نقد و بررسی کند.
- وجود واقعیت خارجی ¬ از عالم خارج مساله تحقیق وجود داشته باشد.
تعریف تحقیق علمی¬ تلاش منظم و قوام با تشریفات خاص با هدف کشف مجهول به منظور گسترش حوزه معرفت بشر که در عالم خارج موجوداست.فلسفه یا مبنای تحقیق علمی : نیاز فطری انسانی که ذاتاً جستجوگر است برای پاسخگوی به نیازهای حیاتی خودهدف از تحقیق علمی : بررسی نظریه ها به منظور ارائه نظریه برای حل مشکل۱- مفهوم : در این نوع از تحقیقات به علوم پایه محض (فیزیک – ستاره شناسی) ویژه توجه میشود که کاربرد علمی فوری نداشته و پایه تحقیقات دیگر کاربردی است.بنیادی : ۲- اقسام :(تجربی : داده های اولیه با استفاده از روش های آزمایش ،مشاهده و مصاحبه و غیره گردآوری می شود. نظری: اطلاعات اولیه به روش کتابخانهای انجام می شود.۳- مشخصات : وقت گیر- هزینه بر توسط دانشگاهها و مراکز علمی صورت می گیرد.۱- مفهوم : برای نیل به هدف خاصی که مربوط به بهبود کیفیت شرایط زندگی انسانها در مسایل مختلف اقتصادی و سیاسی وحقوق ویژه است.کاربردی :۲- مشخصات : حصوص نتایج سریعتر – در آموزا- دارای طرفداران زیاد- عمدتاً توسط سازمانهای دولتی و خصوصی صورت می گیرد.توسعه ای : هدف بهبود روش ها و ابزارهاست که از نوع کاربردی منشعب شده است.تولیدی : در برخی رشته ها.
قواعد تحقیق علمی :
- افزایش و توسعه دانش: جمع آوری اطلاعات از منابع دست آوردن و برای رسیدن به نتایج نو
- قابلیت ارزیابی : امکان آزمایش علمی
- نظم وترتیب : رعایت سیر منطقی مطالب+ مدت زمان مشخص+ هزینه ها و …
- قابلیت تعمیم به کل جامعه : نمونه ها طوری طراحی شوند قابلیت تعمیم به کل مردم را دارا باشند.
- تخصصی: آگاهی از تمامی جوانب موضوع
- دقت :در طراحی و برآوردها و تعریف مسئله ومطالب سوابق ، حجم نمونه ،گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل ها وتعاریف واژه ها ، تنظیم گزارش ، کنترل
- صبر و تحمل: مداومت و مقاومت و تلاش مستمر – عجله نکردن – شکستن مشکلات
- جرات- شجاعت در برخورد با مشکلات و اظهار نتایج
- واقعی بودن –اطلاعات و داده ها باید واقعی و حقیقی باشند نه انتزاعی و خیالی و احساساتی و نعصبی
- حذف پیش داوری ذهنی – از دخالت دادن تمامی اطلاعات و قضاوتهای قبلی خود اجتناب کند.
- مدیریت در امور تحقیقات گروهی : در هر امر گروهی و اجتماعی مدیریت واحد لازم است.
- رعایت اصل بی طرفی: دخالت ندادن ارزشها و باورهای خود
- اجتهادی عمل کردن – پژوهشگر قدرت توضیح و تشریح و ارائه نظریه خود را داشته باشد یا از رساله خود دفاع کند.
مقدمات یا پیش نیاز تحقیق۱-فرهنگ تحقیق۲-پژوهشگر۳-بودجه لازم۴-سازمان لازم۵-ابزار تحقیقاتی۶-فراغت لازم۷-برنامه و نظم
فرآیند تحقیق علمی
۱-طرح مسئله تحقیق و انتخاب و تعیین حدود آن۲-مطالعه ادبیات و سوابق مسئله (کتاب – سایت ها – مجلات- مقالات-۱-انتخاب و تعریف و تبیین – تحقیقات قبلی۳-شناسایی و تحلیل مسئله۴- تعیین متغیرها و تدوین نمونه های عملی مربوط به صورت نظری۵- تشریح مساله تحقیق و نگارش آن۲-گزینش ، طراحی و تشریح روش های کار۳- جمع آوری اطلاعات و داده ها۴-طبقه بندی ، تجزیه و تحلیل و تغییر داده ها۵-تدوین گزارش تحقیق
طرح تحقیق
۱-تعریف طرح تحقیق – طرح تحقیق سندی است که برنامه اجرایی و جزئیات فعالیت ها و امور مربوط به موضوع تحقیق را در بردارد
۲-اهمیت طرح تحقیق
الف) تسهیل برنامه ریزی اجرایی تحقیق۱-ترتیب زمانی و مکانی تحقیق را مشخص می کند.۲-فعالیت هایی که می بایست همزمان انجام شود.۳- تصویر کاملی از اقدامات تهیه می شود.۴- کلیه نیازها و ابزار و امکانات مشخص می شود.۵- از سرگردانی و بلاتکلیفی در می آید.۶-پیش بینی عوامل متغیر و قدرت مقابله با آنهاب) کسب حمایت و پشتیبانی دیگرانج) آگاه کردن مسئولین طرح
۳-انواع طرح تحقیق
الف) تقسیم بر اساس ماهیت و اهمیت ۱-کوچک بین ۵ تا ۱۵ صفحه۲-بزرگ بین ۱۵ تا ۱۰۰ صفحه۳- تحصیلی ۱۰ الی ۲۵ صفحهب) تقسیم براساس مراحل پیشرفت کار۱-طرح تحقیق مقدماتی۲-طرح تحقیقی تفضیلی۳-طرح تحقیق واقعی و نهایی
۴-عناصر و ساختار طرح تحقیق:
پرسش اصلی تحقیق و بیان مساله- سوابق و ادبیات مساله تحقیق – فلسفه و اهداف تحقیق – فرضیه ها(بصورت مجله ی خبری و کامل) – نوع تحقیق (از لحاظ هدف (مبنایی یا عملی و کاربردی) و از حیث روش (توصیفی ، همبستگی؛ تاریخی و تجربی و…) – جامعه آماری (حدود و تعریف و حجم جامعه مربوط ) – حجم نمونه و روش نمونه گیری – روش گردآوری اطلاعات – ابزار گردآوری اطلاعات – روش استخراج و طبقه بندی اطلاعات – روش تجزیه و تحلیل اطلاعات – زمان و طول مدت بررسی تحقیق- مدیر و عوامل اجرایی تحقیق – هزینه های تحقیق- ابزار و وسایل و شرایط مورد نیاز – مشکلات احتمالی – تعریف واژگان اختصاصی – فهرست منابع و ماخذ تحقیق
روش های تحقیق
تعریف روش تحقیق: مجموعه ابزارها و راه هایی که وصول و رسیدن به نتیجه و غایتی را نسبت به موضوع خاص ممکن می سازد.
انواع روش های تحقیق
۱-تاریخی: بر موضوعی معین که در گذشته و دریک مقطع زمانی مشخص اتفاق افتاده است صورت می گیرد.۲-توصیفی: بمنظور توضیح نظام مند، عینی و دقیق وقایع و خصوصیات جامعه مورد نظر یا موضوع مورد علاقه صورت می گیرد یعنی توصیف عینی، واقعی و منظم خصوصیات یک واقعیت یا موضوع مانند اوصاف افراد بزهکار۳-تداومی یا مقطعی یا تکوینی که هدف پژوهشگر بر روی چگونگی مراحل و نمونه های رشد یا تغییرات آنها در نتیجه ی گذشت زمان است مانند مراحل رشد جسمی یا روحی کودک۴-موردی یا زمینه ای یا میدانی – توجه پژوهشگر به نکته ها و عوامل مهم و یا با معنی است که به صورت شناخت در گذشته و یا حال یا مطالعه میزان تغییرات یک مورد خاصی موثر است یعنی مطالعه متمرکز گذشته شرایط فعلی و روابط محیطی متقابل واحد اجتماعی از قبیل فرد، فامیل گروه و موسسه اجتماعی، نهاد یا جامعه صورت می گیرد مثلا مطالعه گروهی از نوجوانان بزهکار که به علت مواد مخدر زندانی شده اند .۵-همبستگی – بررسی یک یا چند دسته از اطلاعات مربوط به یک گروه یا یک دسته اطلاعات راجع به ۲ یا چند گروه یا به عبارت دیگر بر روی میزان ارتباط تغییرات در یک یا چند عامل بر تغییرات یک یا چند عامل دیگر
همبستگی:
مثبت: جهت تغییرات گروه های همبسته – همسو باشد – افزایش یا کاهش هر ۲ – مصرف مواد مخدر یا مشروب – افزایش جرممنفی: جهت تغییرات گروه های همبسته – همسو نباشد – افزایش تورم – کاهش قدرت خرید مردم یا کاهش ازدواج۶-علی – یا قیاسی : کشف و بررسی روابط بین عوامل و شرایط خاص یا نوع رفتار از طریق مطالعه نتایج حاصل از آنها که قبلا رخ داده است یا مطالعه رابط علت و معلول برای یافتن علت وقوع پدیده ای است مانند علل وقوع جرم.۷-تجربی : حقیقی- بررسی روابط علی ممکن با قراردادن گروه تجربی در معرض عوامل تجربی و مقایسه نتایج آن با گروهی که تجربه شده است مانند بررسی تاثیرات مواد مخدر بر نحوه فراگیر دانش آموزان فعالنیمه تجربی یا شبه تجربی: تامین شرایط نزدیک بر شرایط تجربیات حقیقی در مواردی که بر روی تمام آنها امکان ندارند.عملی: منظور ایجاد و توسعه و تدوین مهارت ها و روش های جدید و حل مشکلاتی است که مستقیما با ما سر و کار داردکشف روش های صحیح مطالعه یا تدریس
روش های جمع آوری اطلاعات
تقسیم بندی کلی میدانی : پژوهشگر ناگزیر است بر محیط بیرون رفته و با مراجعه به افراد در محیط و برقراری ارتباط مستقیم با واحد یا افراد مانند انسان و موسسه و غیره . اطلاعات را جمع آوری می کند مانند مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه ، آفریدن – صوتی و تصویری و یا ترکیبی
تقسیم بندی براساس روش های مرتبط با تقسیم بندی مزبور
مفهوم – روش تحقیق علمی برای شناخت رفتار واقعی و ابزار و اساس برای جمع آوری اطلاعات درباره رفتار غیر کلامی است که معمولا به جمع آوری اطلاعات از طریق ملاحظه صحیح و یادداشت برداری از پدیده ها آن طور که در طبیعت و روابط علت و معلولی یا روابط متقابل اتفاق می افتد اطلاق می شود.ابزار ابزار ویژه مشاهده کارت مشاهده است که حاوی تعدادی پرسش یا عبارت دوباره وقایع
عوامل موثر بر مشاهده :
- تعصبات و تمایلات شخصی مشاهده گر – بطور خودآگاه یا ناخودآگاه
- ویژگی های فردی پژوهشگر – میزان دقت و هوش و استعداد پژوهشگر
- عوامل محیطی و فرهنگی – عوامل جغرافیایی و خانوادگی و تربیتی و …
- حدود اطلاعات و فرضیه قبل پژوهشگر – داشتن اطلاعات وسیع تر و زمینه قبلی
- داشتن هدف تحقیق – هرچه اهداف عالی و کامل باشد در رسیدن به مطلوب کمک می کند.
انواع :
۱-سطحی یا آزاد- این نوع مشاهده که آزاد یا ابتدایی یا کنترل نشده است بیشتر برای کسب اطلاعات مقدماتی کاربرد دارد.۲-دقیق یا منظم- این نوع مشاهده نظام مند و کنترل شده و مدون و برنامه ریزی شده با استفاده از امکانات و ابزار لازم می باشد.
محاسن این روش
واقعی و دقیق بودن اطلاعات،وسعت اطلاعات در زمان کوتاه، مناسب برای کودکان و بیماران روانی و غیره که از روش دیگر نمی توان وضعیت آنان را درک نمود، اعتبار بیشتر اطلاعات، سهولت در جمع آوری مطالب و بررسی آنها، مقدمه برای روش های دیگر، واقعی بودن مطالب جمع آوری شده، عدم نیاز به همکاری دیگران، تاثیرات ناچیز مشکلات زبانی و فرهنگی نبودن موانع مقاومت و ممانعت احتمالی ترجیح بر روش های دیگر، قابلیت انعطاف، طبیعی
معایب و محدودیت ها
برای مطالعات وسیع مناسب نیست، محدودیت حوزه فعالیت، عدم دسترسی همیشگی پژوهشگر به موقعیت واقعی، کیفی بودن اطلاعات، نامناسب برای تحقیقات تداومی و مقطعی، نقص در مشاهدات غیرعلنی و پنهانی، غیرعادی و غیرطبیعی بودن مشاهده در برخی موارد، امکان از دست دادن بی طرفی پژوهشگر، جنبه شخصی و انحصاری این روش، پیش داوری پژوهشگر، تغییرات رفتاری مخاطب بعلت حضور پژوهشگر، عدم امکان کنترل عوامل خارجی، محدودیت قلمرو دید پژوهشگر، محدودیت های مکانی و یا زمانی پژوهشگر، مشکل کسب اطلاعات محرمانه، مشکل گزارش نویسی دقیق مشاهدات.
نکات مورد توجه در روش مشاهده :
- لزوم اخذ مجوز برای رفتن به برخی محل های مورد مشاهده
- سازگاری با محیط و معرفی خود و اهداف از تحقیق
- دقت و تمرکز حواس در محیط مشاهده
- یادداشت برداری از تمامی جزئیات محیط مشاهده
- یادداشت مشاهده قبلی قبل از مشاهده محیط
- عدم فاصله زمانی مشاهده و یادداشت برداری
- جمع آوری اطلاعات لازم قبلی راجع به محیط یا موضوع مشاهده
- عدم تاثیرگذاری نظریات و برداشت های شخصی مشاهده گر (بدون سبک نظر) و تعصبات وی
- بازبینی و نقد و ارزیابی مشاهدات قبلی توسط پژوهشگر و اصلاح مشکلات و رفع موانع موجود
- مطرح نمودن محدودیت های تحقیق در طرح پژوهشی
- آموزش مجریان طرح
- درج موارد پیش بینی نشده در کارت پژوهشگری
- تحمل و صبر و سازگاری در مشاهدات جمعی و مشارکتی
- ارائه گزارش های قبلی به افراد متخصص جهت اظهار نظر و رفع نقص
روش مصاحبه
تعریف مصاحبه- روشی است که اطلاعات مورد نیاز تحقیق از طریق ارتباط مستقیم بین پرسشگر یا پژوهشگر گردآوری می شود.
ابزار مصاحبه :
استاندارد- ابزاری است که روایی و پایایی آنها تایید شده و حاوی تعدادی پرسش برای مطالعات خاصی در قالب کارت یا فرم پرسشنامه است.خودساخته : پرسش هایی است که خود پژوهشگر طراحی و تعریف و سازماندهی می کند.
انواع مصاحبه :
منظم- مصاحبه منظم یا بسته یا استاندارد یا هدایتی، دارای ابزار سنجش از قبل تعیین شده است یعنی مقدار سوالات و نحوه تکمیل آن مشخص است مانند پرسش نامه های چهارگزینه ای.نامنظم- مصاحبه نامنظم یا باز یا آزاد یا غیراستاندارد ممکن است در برخی موارد متناسب با موضوع و یا درضمن مصاحبه منظم انجام شود.
اشخاص مناسب برای مصاحبه :
۱-کارشناسان خبره- اشخاصی که در مورد موضوع شناخت و اطلاعات دقیق علم یا تجربی دارند.۲-شهود عینی- در مصاحبه های اکتشافی بیشتر از شهود عینی استفاده می شود که بلحاظ شغل یا مسئولیت موضوع شناخت دارند.۳-افراد ذینفع در موضوع- افرادی که موضوع خود تحقیق هستند مثلاً جوانان موضوع تحقیق
مثال- در تحقیقات حقوقی کارشناسان و وکلا در قضات و مشاورین و اساتید حقوق متهمان و محکومان می توانند اشخاص مناسب برای مصاحبه تلقی شوند.
محاسن و مزایای روش محاسبه: مناسب برای مطالعات عمیق بعلت محدودیت افراد مورد مطالعه، سهولت در مطالعه افراد خاص مثل کودکان و بیماران و بی سوادان، امکان جمع آوری اطلاعات تکمیل از مخاطب، امکان کسب اطلاعات محرمانه ای که از طریق روش های دیگر ممکن است امکان پذیر نباشد، اطمینان از صحت اطلاعات، امکان کسب اطلاعات در مواردی که اشخاص تمایلی به روش های دیگر نشان نمی دهند، امکان تحقیق و راهنمایی مخاطب برای کسب نتایج مورد نظر، همکاری مخاطب بعلت ایجاد فضای مناسب دقت در پاسخگویی بعلت آزادی عمل و ارتباط مخاطب و پژوهشگر، امکان رفع اشتباهات و ابهامات بعلت حضور مخاطب کنترل در روند مصاحبه، پاسخ حداکثری مخاطب نسبت به روش های دیگرمعایب و محدودیت های روش مصاحبه : هزینه سنگین، وقت گیری،شمولیت محدودتر، تاثیرگذاری عوامل محیطی- پراکندگی جغرافیای مخاطبین، کمبود نیروهای مصاحبه گر متخصصی و مجرب، مشکل بودن قابلیت تغییر و تعبیر و تجزیه و تحلیل اطلاعات، تاثیر عواطف و احساسات مصاحبه گر و مخاطب در بیان مطالب، تاثیر نحوه مصاحبه بر پاسخ ها، اختلاف مطالب بعلت تنوع مصاحبه گرها، سانسور نمودن اطلاعات، مشکل نتیجه گیری از پاسخ های متفاوت، انعطاف پذیری بیش از حد در مصاحبه و پاسخ ها
نکات لازم در روش مصاحبه :
- لزوم کسب اطلاعات لازم از روحیات و اطلاعات و خصوصیات مخاطب در صورت امکان.
- لزوم اخذ معرفینامه از مراجع ذیصلاح در برخی موارد.
- بیان مقدمه دلنشین برای جذب مخاطب مانند اهمیت نظریات وی و عدم تهدیدی برای ایشان و مکتوم بودن اطلاعات.
- تفهیم هدف مصاحبه به مخاطب.
- تدریج و حوصله و صبر در کسب پاسخ و تحمل مخاطب.
- درج عین مطالب مخاطب در کارت مصاحبه و پرهیز از دخالت دادن نظریات مصاحبه گر یا بحث و جدل و تلقین و غرور.
- واگذاری مصاحبه به دیگری در مواردی که پیش داوری توسط مخاطب به مصاحبه گر وجود دارد.
- دقت در کسب پاسخ های صحیح از طریق طرح پرسش با روش های مختلف.
- عدم مخالفت با مخاطب تا منجر به عدم همکاری وی نشود.
- رعایت شرایط مساوی برای مخاطبین.
- ایجاد محیطی مناسب و آرام و صمیمی برای مصاحبه.
- زیرکی و دقت و مدیریت مصاحبه گر در تغییرات لازم نسبت به نحوه مصاحبه برای حصول نتیجه مطلوب.
- آگاهی مصاحبه گر از ارزش گذاری و طبقه بندی پاسخ ها.
- استفاده از ابزارهای کمکی مثل ضبط صوت و فیلم برداری با رضایت مخاطب
- آموزش مصاحبه گرها با شیوه های مصاحبه گری.
- مصاحبه گر نباید حالت بازجویی بخود گرفته و یا موجبات کتمان حقایق یا بیان اغراق آمیز مطالب توسط مخاطب را فراهم آورد.
- حتی الامکان تمام مطالب مخاطب ثبت شود.
- در صورت تعدد مصاحبه کننده سازمانی عمل شود.
- بازبینی پاسخ ها و رفع نواقص قبل از ترک مصاحبه.
- رعایت ادب و احترام و هماهنگی قبل در شروع و افتتام مصاحبه و رعایت وقت مورد نظر.
روش پرسش نامه ای
مفهوم پرسش نامه- مجموعه ی پرسش های مکتوب حول متغیرهای یک سند تحقیق تنظیم شده پرسشنامه نامیده می شود.
انواع پرسشنامه :
الف- از لحاظ محتوی۱-پرسش نامه های مربوط به درج واقعیات – در این نوع از پاسخ نامه ها مخاطبین می بایست عین آنچه که خواسته شده است را بیان کند.۲-پرسش نامه های مربوط به درج عقاید و نظریات – در این نوع از پرسشنامه ها مخاطب طرز برداشت و نظریات خود را نسبت به موضوع بیان می کند.
ب – از لحاظ شکلی :
۱-منظم یا بسته – تمام سوالات قبلاً طراحی و در پرسشنامه درج شده است که انواع آن عبارتند از پرسشنامه های چندگزینه ای طیفی یا درجه بندی-ترتیبی-وزنی- مقایسه ای۲-آزاد یا باز – پرسش ها در اختیار مخاطب قرار می گیرد که وی بطور آزاد به هر طریقی که بخواهد پاسخ دهد.۳-پرسش نامه های ترکیبی – یعنی ترکیبی از پرسشنامه های منظم و آزاد
ج – از لحاظ شناسایی مخاطب
با نام – در این نوع پرسشنامه مخاطب موظف است مشخصات خود را قید کند.بی نام – نیازی به درج مشخصات مخاطب نیست.
روش های اجرا :
۱-تکمیل پرسشنامه توسط پرسشگر – پرسشگر مستقیماً اقدام به اخذ پاسخ و درج آن در پاسخ نامه می کند.۲-تکمیل پرسشنامه توسط پاسخگو – در این روش پاسخگو اقدام به درج پاسخ سوالات می کند و ممکن است ناقص بوده یا اصلاً تکمیل نشود و یا عدالت نگردد.۳-تکمیل پرسشنامه از طریق تلفنی- در مواردی که نمونه اندک بوده و یا نیروی پرسشنامه کمتر باشد از روش تلفنی استفاده شود.۴-ارسال پرسشنامه با پست – در این روش نشان طرفین و راهنمای پرکردن و ارسال نامه یا کارت جداگانه و همچنین قرار دادن پاکت تمبر زده در پاکت ارسال و عندالاقتضاء هدیه ای نیز فرستاده شود.ویژگیهای پرسشگران – دارای حداقل تحصیلات لازم، تجربه، هوش و زیرکی و دقت، سرعت عمل آشنایی با زبان مخاطب، قدرت برقراری ارتباط صمیمی، رعایت آداب اجتماعی و اقدام، آشنایی با روش تحقیق و پرسشگریمحاسن روش پرسشنامه ای – هزینه کمتر، امکان ارسال با پست، زمان اندک، کاهش اشتباهات پرسشگران، پوشش زیاد افراد، یکنواخت بودن آموزش، امکان تبدیل داده ها به تجزیه و تحلیل و سنجش، بی نام بودن مخاطب، سهولت در امکان مقایسه پاسخ ها، دقت و گذاشتن وقت بیشتر توسط مخاطبین.
معایب و محدودیت های پرسشنامه – غیرمفید برای مطالعات عمیق احتمال عدم تکمیل یا برنگشتن پرسشنامه اتصال عدم فهم و درک مفاهیم امکان بروز و اشتباه خطا بعلت کاهش درجه اعتماد در پرسش های پیچیده و فنی کارایی کمتری دارد، انعکاس نظریات شخصی مخاطب، عدم فرصت برای ارائه پرسش های زیادتر بمنظور حصول نتایج، عدم امکان کنترل و هدایت مخاطب، فقدان قابلیت انعطاف.
نکات قابل توجه در روش پرسشنامه – بهتر است توام با مقدمه ای مشتمل بر علل و اهداف پرسشنامه باشد و اعلام اطمینان از محرمانه بودن پرسش و عدم زیان های اجتماعی و مالی برای مخاطب، تشویق و تمنا، کسب اطلاع قبلی از وضعیت مخاطب، مخیرگذاشتن مخاطب، قراردادن پرسش های ساده و جذاب در اول پرسشنامه، پرسشنامه هایی اقتضایی (متناسب با سن و جنس و سواد و … مخاطب) مشخص شود، وجود رابطه ی منطقی بین پرسش ها، طرح سوالات مخصوص برای سنجش و آزمایش مخاطب بمنظور حصول اطمینان از صحت پاسخها، پرسش های حساسیت برانگیز یا نباید مطرح شود یا بطور غیرمستقیم مطرح گردد، پرسش های باز در آخر آورده شود، لزوم پرهیز از پرسش های جهت دهنده، خودداری از پرسش های غیرضروری و خسته کننده طویل و نامفهوم، قرار دادن پرسش های کلیدی و اصلی در اوایل پرسشنامه، تنجیز در پاسخ پرسش ها، رعایت ترتیب اولویت، نداشتن جنبه انحرافی در پرسش ها، دقت در برآورد وقت پرسش نامه ها، جذابیت شکل ظاهری پرسشنامه، ارائه تسهیلات لازم برای عورت پرسشنامه ها، داشتن حسن ختام پرسش نامه
جمع آوری اطلاعات از طریق کتابخانه
مقدمه- این روش موسوم و متداول بوده و در اکثر تحقیقات از این روش استفاده می شود و حتی از روش های تحقیقاتی دیگر نیز از این روش بهره مند می شوند.
ابزار گردآوری اطلاعات
۱-فیش تحقیقاتی- فیش ابزار است از جنس کاغذ برای درج اطلاعات بر روی آنها.۲-جدول دوم – این جدول برای انتقال اطلاعات آماری استفاده می کنند.۳-فرم استخراج اطلاعات – این فرمها دارای پرسش نامه هایی هستندکه با مطالعه و تحقیق تکمیل می شوند.۴-نقشه و کروکی – انتقال اطلاعات بر نقشه و کروکی ترسیم شده.انواع منابع کتابخانه ای – کتاب ها، نشریه های ادواری، نشریات رسمی دولتی، میکروفیلم و میکروفیش، دیسکت های رایانه ای، اسناد اصل و دولتی، اسناد شخصی و خصوصی، آمارنامه ها، اسناد صوتی و تصویری.روش های ثبت و ضبط مطالب کتابخانه ای : گزینش و انتخاب منابع، ثبت و درج مطالب بر روی فیش ها و نگهداری آنها و …
روش صوتی و تصویری
در این روش از فیلم برداری و ضبط صوت برای جمع آوری اطلاعات استفاده می شود.
روش ترکیبی
اولین روش از ترکیب روش های مزبور استفاده می گردد.
شیوه های پژوهشنامه نویسی
مقدمه- در پژوهش نامه نویسی باید با سیر تدوین نوشته اعم از کلمه و واژه شناسی جمله نویسی و تطبیق جمله با زبان و ادبیات فارسی و پاراگراف بندی و درست نویسی واژه ها و همزه و نگارش و تفریق قیدساز و علائم و فصل ها و حروف و شیوه جمع بستن و جدانویسی یا سرهم نویس کلمات و کاربرهای هم، همه، هیچ، که، چه، چون، ای، عدد، کلمات مرکب، نامه ها و اسامی خاصی و حذف و عطف کلمه و فعل و فاعل و حرف اضافه و جر وصفی مطابقت فعل و فاعل و نکته های نگارش و غیره توجه بشود.
شیوه ترتیب و تنظیم مطالب
طرح های تحقیقاتی – عنوان کلی، شماره گزارش، عنوان فاعل، نام مجری، نام کارفرما، مکان، تاریختحلیلی- عنوان دانشگاه، عنوان تحقیق، عنوان مقطع، نام پژوهشگر، نام استاد راهنما، نام اساتید مادر، تاریخ انجامکتاب های چاپی- نام کتاب، نویسنده یا مترجم، شماره جلد
الف) عناصر مقدمات :
- جلد پژوهش نامه
- صفحه بسم الله
- صفحه عنوان، مشابه جلد پژوهش نامه
- صفحه تقدیم و تشکر
- صفحه تائیدها
- پیشگفتار: تحقیق و انتخاب موضوع، جریان کلی تحقیق، مشکلات، تقدیرها، روش تحقیق اهداف و…
- چکیده: حدود ۲ صفحه شامل موضوع، فرضیه ها، روش کار و نتایج حاصل، پیشنهادها، اصلاحات مهم کلیدی.
۲-عناصر فهرست هافهرست مطالب و مندرجات – بخش، فعل، مبحث یا گفتار، الف و ب و ج و… ۱و۲و۳و… اولاً ، ثانیاً …فهرست پیکرها (جدول و شکل)۳-عنصرمتن۱-مقدمه- شرح ابهامی در خور موضوع، هدف پژوهش، مساله مورد بحث، فرضیه ها، جایگاه مسئله۲-روش تحقیق- آزمودنی ها، وسایل و ابزار، شیوه اجرا۳-ادبیات و سوابق موضوع تحقیق۴-بیان اطلاعات و داده ها و تجزیه و تحلیل آنها : قسمت اصلی تحقیق۵-نتیجه گیری و اظهار نظر- خلاصه تحقیق و بررسی و ارزیابی نظریات، ارائه پیشنهادات۴-عنصر کتابخانهدر سه قسمت الف- به زبان فارسی ب-به زبان عربی ج-به زبان انگلیسینوع منابع : ۱-کتاب ۲-مقاله ۳-رساله ۴-جزوه درسینام و نام خانوادگی نویسنده، عنوان ماخذ، اسم ناشر، شماره جلد، شماره چاپ، سایرمشخصات۵-عنصر پیوست ها – نسخه های پرسش نامه و ابزار جمع آوری اطلاعات، نقشه ها، تصاویر، اسناد، داده های تفصیلی آماری، چکیده گزارش های انگلیسی، موارد متفرقه
شیوه آرایشی پژوهشنامه
منظور از این شیوه، نحوه شماره گذاری، انواع شماره گذاری، حاشیه گذاری، قطع بندی، رعایت فواصل و عنوان گذاری و نشانه گذاری (مثل نقطه و ویرگول و دو نقطه و خط پیوند و خط کشیده و علامت پرسش و تعجب و پرانتز، قلاب، گیومه، چند نقطه و ممیز، آکولاد، ستاره، خط پیکان، خط تاب دار، خط موازی، علامت پاراگراف) است.
شیوه سندآوری
منظور ارائه اسناد مربوط به مطالب در قالب پاورقی، تنظیم کتابخانه
ویرایش و پردازش نوشته
منظور از ویرایش عبارت از منظم کردن و پیراستن در رفع اشکالات نوشته توسط ویراستار می باشد و منظور از پردازش رعایت آراستگی و مرتب ساختن نوشته هاست.
